Zynjyrlaryň arasyndaky traffigi deňleşdirmek

1) Näme üçin deňagramlylyk

• ýük göterilende durnukly SLO;
• gutarnykly saklananda komissiýalaryň/DA-çykdajylaryň azaldylmagy;
• şowsuzlyga çydamlylyk (sagdyn domenlere awto geçiş);
• giriş syýasatlarynyň we sebit çäklendirmeleriniň berjaý edilmegi.

2) Traffigiň profilleri (nämäni deňleşdirýäris)

Möhletli toparlar (Q4): çapraz-çeýnli jaňlar, gutarnykly tassyklamalar, töwekgelçilik amallary.
Tertipli akymlar (Q3): açar sebäpleri bolan wakalar (ulanyjy/sessiýa/asset).
Exactly-once täsirli (Q2): hukuklaryň/kwotalaryň, billingiň, snapshotlaryň geçirilmegi.
Köpçülikleýin wakalar (Q1/Q0): telemetriýa, indeksler, fon analitikasy.

Her synp üçin tertip-düzgüni, idempotentligi, gutarnylygy we ylalaşygy kesgitleýäris.

3) Ugur barada karar kabul etmegiň nusgasy

Utility(route) = wL·Latency_EWMA + wQ·QueueDepth + wC·Cost_per_unit
+ wR·RiskScore + wF·FinalityTime + wA·AvailabilityScore
+ wG·Geo/CompliancePenalty

Latency_EWMA: end-to-end.
QueueDepth: Sekwenser/bridge/DA nobaty.
Cost_per_unit: gas/DA-bayt/egress.
RiskScore: toplumlaýyn töwekgelçilik (hadysalar, slashing, MEV syýasaty).
FinalityTime: garaşylýan final (challenge-penjireleri göz öňünde tutup).
Geo/CompliancePenalty: geo-düzgünleriň/çäkleriň bozulmagy üçin jerime.

Ugur iň pes Utility boýunça berk üýtgewsizler (utgaşma, tertip, kwota) berjaý edilende saýlanýar.

4) Deňagramlylyk syýasaty

Latency-aware: açar boýunça tertip berjaý edilende garaşylýan iň az gizlinlik boýunça paýlanyş (consistent hashing + "gyzgyn" açarlar boýunça gaýtadan).
Cost-aware: SLO deň bolanda - iň az umumy bahasy bolan marşruta (gas + DA + brij).
Töwekgelçilik-aware: töwekgelçilikli domenlerden gaça durýarys (soňky hadysalar/anomaliýalar).
Capacity-aware: her bir domen/bridge/DA üçin kwotalary we "gyzyl çyzyklary" hasaba almak.
Geo/Policy-aware: diňe rugsat berlen domenlere (Compliance Gate) ugrukdyrylýar.
Sticky per key: Q3 üçin akymy berkitmek; diňe zaýalananda we howpsuz "drenaj" bilen geçiş.

5) Algoritmler we mehanika

Consistent Hashing + Hot-Shard Relief: tertip esaslary; "gyzgyn" açarlar determinirlenen re-key bilen aşaky açarlar/şarding arkaly wagtlaýyn ýyrtylýar.
EWMA/Percentile-routing: p95 çözgüdi; p50 boýunça ýalan "pionlardan" goramak.
Leaky/Bucket marşruty üçin kwotalar: QoS synpy boýunça bellikler, gyssagly duralgalar.
Circuit Breakers: per-route trip, çalt faýlower, kem-kemden half-açyk.
Outbox/Inbox Exactly-Once: ujunda dempotentlik, 'x _ msg _ id'.
Ordered MPSC: saýlanan marşrutyň çäginde açar boýunça tertipleşdirmek; failover - "doňdurmak" we replay-päsgelçiligi bilen geçirmek.
PID-kontroller: p95 maksatly we nobatlaryň çuňlugyny saklamak, paýlaryň paýlanyşyny awto-sazlamak.

6) Kepillikler we üýtgeşmeler

Tertip: sebäpleriň açary boýunça saklanýar (user/session/asset). Q3 üçin - strict; Q4 üçin - strict + möhlet.
Idempotentlik: Q1-Q4 üçin hökmany; bejeriş açary + TTL bilen seen-tablisalar.
Jemleýji: Çözgütler domeniň gutarýan wagtyny we köpriniň challenge penjiresini göz öňünde tutýar.
Howpsuzlyk: gollar, ýagdaýyň subutnamasy (state proofs), gürlemezlik (nonce/TTL).
Nyrhlaryň utgaşdyrylmagy: bahalaryň/çäkleriň bölünmegi sebäpli arbitraža ýol berilmez.

7) Bridgeler, DA we habarlaşma bilen integrasiýa

Bridge Fabric: töwekgelçilik/baha/gutarnykly releer/köpri saýlamak; girewler S we R-abraýyň taryhy.
DA gatlak: neşirleriň bahasy/tizligi boýunça ugrukdyrylmagy; aýratyn nobatlar we kwotalar.
Messaging Hub: dedup/tassyklamalar, TTL, RNFT hukuklary syýasatyny göz öňünde tutup marşrut.
Sequencer Pools: dogruçyl sekwenserlere paýlamak; şahsy nobatlar arkaly MEV-den goramak.

8) Ykdysadyýet we höweslendirmeler

Çapraz nyrhlar: bahalar koridorda ýüklenmäge (surge) uýgunlaşdyrylýar.
Hil bonusy: Durnukly SLO domenleri az take-rate/has köp mukdarda alýarlar.
Jerimeler: SLA-arakesmeler üçin - paýyň azalmagy/S-girewiň slashingi; ýalan tassyklamalar üçin - gaty slash.
RNFT kwotalary: şahamçalar, üpjün edijiler, walidatorlar üçin şahsy hukuklar/marşrutyň çäkleri.

9) Komplayens we geo-düzgünler

Geo-süzgüçler: sebit boýunça domenleriň ak sanawy, ýaş/sanksiýa syýasaty.
ZK-pass: PD-ni aýan etmezden laýyklygyň subutnamasy.
Salgyt aýyrmalary: marşrutda awtomatiki usulda (Compliance Gate).
Fil-closed: status düşnüksiz bolsa - rugsat däl-de, blokirleme.

10) Syn etmek we alertler

Yzarlamak: 'x _ msg _ id', brij tapgyry, DA-neşir, gutarnykly.
p50/p95/p99, drop/timeout/retry, duplicate ratio, queue depth, finality lag, cost/req.
Domen saglygy: heartbeat, error budgets, howpsuzlyk hadysalary.
Дашборды: Cross-Chain Latency, Bridge Risk, DA Throughput, Route Surge, Finality Heatmap.

11) Hadysalar we zaýalanmalar

1. Detekt: p95/time-autlar/köpri ýalňyşlyklary/finality lag.
2. Izolýasiýa: trip circuit → reroute; kwotalary azaltmak, "berk" çäkleri goşmak.
3. Öwezini dolmak: RNFT şertleri boýunça ätiýaçlandyryş howuzundan tölegler.
4. Post-mortem: sebäpler, agramlary/koridorlary/jerimeleri düzetmek, töwekgelçilik belgilerini täzelemek.

12) Giriş pleýbugy

1. Akym kartlary: sebäpleriň açarlary, QoS synplary, laýyklyk talaplary.
2. Telemetriýa ýygnamak: latency, gutarnykly, bahasy, domen/köpri/DA boýunça töwekgelçilikler.
3. Syýasatyň dizaýny: Utility-funksiýa, agramlar/koridorlar, kwotalar we duralgalar.
4. Kepillik konturlary: outbox/inbox, dedup, serial päsgelçilikleri, failover üçin feature-flags.
5. Integrasiýa: Messaging Hub, Bridge Fabric, DA-Publisher, Compliance Gate.
6. Syn edilişi: ýollar, metrikler, aladalar, DLQ/Replay.
7. Game-days: Domen düşüşine/bahanyň ýokarlanmagyna/finalyň gijikdirilmegine öýkünmek.
8. : agramlary/bahalary/çäkleri üýtgetmek prosesi (propozallar, sunset-düzedişler).

13) KPI deňagramlylygy

Eltip bermek: üstünlik ≥ 99. 9% (Q3), ≥ 99. 99% (Q4); 10 ≤/habar ⁻⁶ tertibiniň bozulmagy.
Gijikdirme: p95 end-to-end ≤ klas boýunça maksat bosagasy; TailAmplification (p99/p50) koridorda.
Jemleýji: median finality ≤ marşrut üçin maksatly gymmatlyklar; orphan/reorg rate kadaly.
Ykdysadyýet: Cost/Req ↓ SLO saklanylanda; "surge" koridordan ýokary däl.
Durnuklylyk: MTTR hadysasy ≤ maksatly; gözegçilik astynda geçiş ýygylygy (flap).
Ylalaşyk: geo/age/sanksiýa barlaglarynyň 100% geçmegi; syýasatyň nol bozulmagy.

14) Azyk taýýarlygynyň çek-sanawy

• Sebäpleriň açarlary we QoS synplary kesgitlenildi
• consistent hashing, ordered MPSC we howpsuz failover amala aşyryldy
• 'x _ msg _ id' -den outbox/inbox, idempotentlik we dedup goşuldy
• Sazlanan kwotalar/çäkler per-route we circuit breakers
• Birleşdirilen Bridge Fabric, DA-Publisher, Compliance Gate
• Dashbordlar latency/finality/cost/risk we alertler bar
• Game-days (domen/köpriniň ýykylmagy/DA)
• Terezileri/bahalary/çäkleri üýtgetmegiň -proseduralary (sunset-den)

15) Sözlük

Finality: geleşigiň/wakanyň kepillendirilen yzyna gaýtarylmazlygy.
Bridge Fabric: subut ediljek tassyklamaly releer/köpri gatlagy.
DA (Data Availability): rollub/domenler üçin maglumatlary çap etmek/saklamak.
Consistent Hashing: marşrutlar boýunça açarlaryň kesgitlenen paýlanyşy.
Circuit Breaker: zaýalanan ugry awtomatiki öçürmek.
Utility-routing: jemlenen peýdalylyk boýunça marşruty saýlamak (gijä galmak/çykdajy/töwekgelçilik/gutarnykly/gabat gelmek).

Netije: zynjyrlaryň arasyndaky traffigiň deňagramlylygy - buýrugyň we gabat gelmegiň berk üýtgemeleri astynda gijä galmak, çykdajy, töwekgelçilik we jemleýji arasyndaky ylalaşyklary dolandyrmakdyr. Standartlaşdyrylan syýasatçylar, telemetriýa we telemetriýa multiçain toruny ynamy we SLO-ny ýitirmezden partlamalara, hadysalara we bahalara çydamly uýgunlaşdyryjy ulgama öwürýär.